Amaç

Bu projenin amaçları araştırma soruları bağlamında:

• 1. Fiilimsilerin morfolojik yapı özelliklerini belirlemek,
• 2. Fiilimsi yapılarının işlevsel niteliklerini belirlemek,
• 3. Ana dili ve yabancı dil olarak Türkçenin öğretiminde öncelikli fiilimsi kullanımlarının yapı ve işlevlerini belirlemek,
• 4. Fiilimsilerin işleve bağlı olarak eşdeğerliliklerini belirlemek,
• 5. Tabakalara göre (metin türleri vb.) fiilimsilerin dağılımlarını belirlemek,
• 6. Fiilimsilerin dizgesel etiketlerini ve deyim/kalıp ifadelerde kullanımlarını belirlemek şeklinde sıralanabilir.

Bugün derlemler dil araştırmalarında yoğunluklu olarak kullanılmaktadır. Ayrıca derlemler biçimbirimsel çözümlemeler, sıklık dizinleri, sözbiçimler, bağlam içi anahtar sözcük gösterimi ya da bağımlı dizinler, birliktelik kullanımları ve eşdizimlilikler, tanık/örnek dizgeler, sözlükbirimsel veri ve istatistik uygulamalar gibi standartlarıyla araştırmacılara dili betimlerken önemli bir altyapı olanağı sunabilmektedir. Yazılım teknolojileri kullanılarak amaca uygun yapılandırmalarla derlemler araştırma sorularına bağlı olarak düzenlenebilmekte ve yine araştırma sorularına bağlı olarak raporlamalar yapılabilmesine olanak tanımaktadırlar.

Bu çerçevede amaçlara bağlı olarak hedeflerin ulaşılabilirliklerini şu şekilde değerlendirebiliriz.

Morfolojik yapı özellikleri derlem yazılımlarında var olan standartlardandır. Araştırma evreni olarak kullanılacak olan Türkçe Derlem-2 (TD-2) daha önce projeyi öneren yürütücü tarafından tamamlanan 112K516 nolu ve Türkiye Türkçesi Sözvarlığında Fiillerin Derlem Denetimi ve Derlem Tabanlı Sözlüğü başlıklı ulusal araştırma projesinde kullanılmıştır. Türkçeyi Temsil gücü yüksek olan söz konusu derlemin sunduğu morfolojik yapı özellikleri, biçimbirimsel çözümlemesi yapılmış veri setleri, yazılım güncellemesi ve arayüz tasarımlarıyla fiilimsiler üzerine yürütülecek bu projede kullanılacaktır. Bu anlamda araştırmanın "morfolojik yapı özelliklerini belirleme" işlemi ulaşılması güç bir hedef olarak görülmemektedir.

Öte yandan derlemlerin sunduğu raporlamalar göz önüne alındığında yine yazılım güncellemeleri ve arayüz tasarımlarıyla araştırmanın amacına uygun olarak oluşturulacak etiketleme sistemi, fiilimsilerin işlevlerini belirlemek açısından önemli ve ulaşılabilir bir hedeftir.

Fiilimsilerin morfolojik yapı özellikleri ve işlevlerinin belirlenmesi beraberinde sıklıklarının da belirleneceği anlamına gelmektedir. Bu çerçevede Türkçenin öğretiminde kullanılmak üzere ortaya koyulması hedeflenen öncelikli fiilimsi yapılarını belirlemek de ulaşılmasında sorun yaşanmayacak hedeflerdendir.

Bu proje için geliştirilecek ve yeniden oluşturulacak etiketleme sistemi aracılığıyla fiilimsilerin işleve bağlı olarak eşdeğerliliklerini belirlemek, derlem oluşturulurken alımlanan metinlerin dış metinsel niteliklerinin veri tabanında tutulması sayesinde tabakalara göre (metin türleri vb.) fiilimsilerin dağılımlarını belirlemek, yine yakın hedefler arasındadır.

Oluşturulacak yeni yazılım ve arayüz tasarımlarının sunduğu diğer bir olanak yine etiketlemeler aracılığıyla fiilimsilerin dizgesel etiketleri ve deyim/kalıp ifadelerde kullanımlarını belirlemektir. Bu uygulama da yine yakın hedefler arasındadır.

Elbette ki derlem dilbilim uygulamaları sınırsız dizge oluşturabilen dil karşısında dili betimleyebilmek amacıyla istatistik biliminden de doğrudan yararlanmaktadır. Araştırma evreni olan söz konusu derlemde birtakım sözcükbirimlerin rastlanma sıklıkları oldukça yüksek olabilmektedir. Daha önceki çalışmalarda (Özkan 2011) deneyimlenen ve derlem sistemiyle bütünleşik olarak çalışan "tabakalı rassal örneklem alma yöntemi"nin yine bu çalışmada kullanılacak yöntemlerden olması projeyle ulaşılması planlanan hedefleri daha da olası kılmaktadır.

Özetle, proje, gerek yöntem gerekse araştırmaya dahil olan araştırmacı ve uzman ekibin önceki çalışmalardan edindikleri bilgi birikimlerini aktarabilecekleri bir niteliğe sahip olması açısından ulaşılabilecek, gerçekçi hedeflere sahiptir.